ابن‌فهد حلی (مقبره)مرقد ابن‌فهد حلی، زیارتگاهی واقع در کربلا بوده و متعلق به ابن‌فهد حلی و بنابر نقلی ابن‌فهد احسائی است. ابن‌فهد حلی، از علمای بزرگ شیعه و از شاگردان شهید اول و فاضل مقداد بوده است. وی در سال ۸۴۱ ه. ق، از دنیا رفت و بنابر نقل معروف قبر وی در کربلا و مورد احترام صاحب ریاض بوده است. این مرقد در خیابان باب القبله امام حسین (علیه‌السلام) می‌باشد. بر روی این مقبره بنایی با گنبد قدیمی وجود دارد که بنابر نقل آل طعمه توسط شاه عباس صفوی ساخته شده است. این بنا در سال ۱۳۸۴ه ق مورد بازسازی قرار گرفت. برخی معتقدند قبر ابن‌فهد در حله بوده و قبری که در کربلا به وی نسبت داده شده در واقع متعلق به ابن‌فهد احسائی است. ۱ - معرفی اجمالیجمالالدین ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد اسدی حلی، معروف به ابن‌فهد حلی، از علمای بزرگ شیعه در نیمه دوم قرن هشتم و نیمه اول قرن نهم هجری است. ۲ - اساتید ابن فهداز جمله اساتید ابن‌فهد و علمایی که او از آنها روایت کرده است، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد: احمد بن عبدالله، معروف به ابن‌متوّج بحرانی، بهاءالدین علی بن عبدالکریم بن عبدالحمید نیلی نسابه، نظام‌الدین علی بن محمد بن عبدالحمید نیلی، ظهیرالدین علی بن یوسف بن عبدالجلیل نیلی، جلال‌الدین عبدالله بن شرف‌شاه، ضیاءالدین ابوالحسن علی بن محمد بن مکی (فرزند شهید اول) و فاضل مقداد سیوری. [۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، ج۴، ص۱۰.
۳ - شاگردان ابنفهدبسیاری از علما نزد او شاگردی نموده یا از وی روایت، نقل کرده‌اند که از آن جمله‌اند: احمد بن محمد بحرانی، ابن‌راشد قطیفی، علی بن هلال جزائری، ظهیرالدین بن علی عیناثی عاملی، عبدالسمیع بن فیاض اسدی، شیخ مفلح بن حسین صیمری، عزالدین حسن بن احمد مارونی عاملی، شمس‌الدین بن عزالدین حسنی و سیدمحمد بن فلاح موسوی حویزی، معروف به «مشعشع». [۲]
جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ج۱، ص۱۶۱.
بیشتر دوران عمر ابن‌فهد، مصادف با دوره حکومت آل جلایر در عراق بود. او در سال ۸۴۰ ه. ق، از طرف اسپند میرزا ترکمان، حاکم بغداد [۳]
ر. ک: شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۶۸.
[۴]
ر. ک: شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۷۰.
برای مناظره با علمای اهل سنت، به بغداد دعوت شد. ابن‌فهد در این مناظره‌ها موفق شد حقانیت تشیع را ثابت کند. در نتیجه، اسپند میرزا، مذهب شیعه را اختیار کرد و به نام دوازده امام، خطبه خواند. [۵]
قاضی نورالله، شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۳۷۰.
(اسپند میرزا، پسر قرا یوسف، پسر قرا محمد، از امرای دوره آل جلایر و معاصر شاهرخ تیموری است که از سال ۸۳۶ ه. ق تا زمان وفات خود در سال ۸۴۸ ه. ق به مدت دوازده سال، حاکم بغداد بود و پس از درگذشت، او را در گنبدی که به دستور وی، در دوره حیاتش ساخته بودند، به خاک سپردند.)۴ - اقوال در مدفن اینفهدابنفهد در سال ۷۵۷ ه. ق، به دنیا آمد و در سال ۸۴۱ ه. ق، از دنیا رفت. [۷]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، ج۶، ص۹.
خوانساری درباره قبر وی، می‌نویسد: قبر ابن‌فهد حلی، در کربلا معروف است و وسط باغی، نزدیک خیمه‌گاه قرار دارد. من در آنجا، به زیارت قبر وی مشرف شدم و سیدعلی طباطبایی، صاحب ریاض، بدان مزار بسیار تبرک می‌جست و به زیارت آن می‌رفت. با وجود شهرت مدفن ابن‌فهد حلی در این زیارتگاه، برخی معتقدند که قبر وی در حله است و مرقد منسوب به وی در کربلا، در واقع قبر ابن‌فهد احسائی، از دیگر علمای شیعه می‌باشد؛ چنان‌که شیخ علی بلادی بحرانی می‌نویسد: [۹]
بلادی بحرانی، علی بن حسن، انوار البدرین، ص۳۱۹.
«برخی گفته‌اند قبری که در کربلا، نزدیک خیمه‌گاه حسینی، به قبر ابن‌فهد معروف است، قبر ابن‌فهد احسائی است. برخی دیگر نیز گفته‌اند قبر ابن‌فهد حلی است».همچنین سیدمهدی قزوینی در کتاب المزار خود، ابراز عقیده نموده است که قبر ابن‌فهد حلی در حله قرار دارد و قبر ابن‌فهد احسائی در کربلا واقع است. [۱۰]
قزوینی، سیدمهدی، المزار، ص۲۲۴-۲۲۵.
شیخ آقابزرگ طهرانی نیز در شرح حال سیدحسین بن سیدمهدی قزوینی (۱۳۲۵ ه. ق) می‌نویسد: [۱۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، ج۱۴، ص۶۶۲.
علامه مرحوم شیخ آقارضا اصفهانی، در نامه‌ای به من نوشت که نظر سیدحسین قزوینی این است که قبر معروف در کربلا به ابن‌فهد حلی، مقبره ابن‌فهد احسائی است و ابن‌فهد حلی، در شهر حله مدفون است و شاید این موضوع را از پدرش، شنیده باشد. ۵ - موقعیت مقبرهمرقد ابن‌فهد، در خیابان قبله امام حسین (علیه‌السّلام)، در فاصله تقریبی ۲۵۰ متری جنوب آستان حسینی واقع است. تاریخ دقیق بنای نخستین ساختمان، مشخص نیست. اما به گفته آل طعمه، شاه عباس صفوی در سال ۱۰۳۲ ه. ق، این بنا را ساخته است. [۱۲]
آل طعمه، سلمان‌هادی، مرقد العلامة الشیخ احمد بن فهد الحلی، ینابیع، العدد ۱۷، ص۱۲۱.
حرزالدین، بنای قدیمی آن را چنین توصیف کرده است: «بر قبر وی، گنبدی قدیمی برپاست و اطراف آن، صحنی وجود دارد که با ستون‌ها و اتاق‌هایی برای استقرار زائران آستان امام حسین (علیه‌السّلام)، احاطه شده است». [۱۳]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۱، ص۷۶-۷۷.
۶ - بازسازی مقبرهمرقد ابن‌فهد در سال ۱۳۸۴ ه. ق، بازسازی شده است. در واقع ساختمان اصلی آن، بنایی چند ضلعی بوده که با الحاق نمازخانه‌ای از سمت جنوب و جنوب غربی به آن، شکل منتظم آن، از بین رفته است. مقبره دارای گنبدی به قطر حدود چهار متر و ارتفاع حدود نه متر از سطح زمین است. گردن گنبد هشت ضلعی است و هر ضلع، شامل پنجره‌ای بزرگ است. نمای گنبد از بیرون با کاشی‌هایی با نقش‌ه‌ای هندسی و گیاهی، پوشیده شده و از درون نیز آینه‌کاری شده است. روی قبر، ضریحی مسی به طول حدود ۵/ ۱ متر و عرض کمتر از یک متر و ارتفاع تقریبی ۵/ ۲ متر قرار دارد. طول و عرض نمازخانه سرپوشیده متصل به بنا، به ترتیب ۶• ۵/ ۳ متر و مساحت آن، بیش از ۵۱ مترمربع است. [۱۴]
قریشی، عبدالامیر، مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، ص۱۶۳-۱۶۵.
۷ - پانویس
۸ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۲۵۲، برگرفته از مقاله «مرقد ابن‌فهد حلی». |